«Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει»

Επίμετρο στην προηγούμενη ανάρτησή μου [Αφού έγραψα και δημοσίευσα την προηγούμενη ανάρτησή μου, θυμήθηκα ότι πριν από αρκετά χρόνια, μαθητής της β’ Λυκείου, είχα γράψει μια έκθεση με θέμα που έχει κάποια (μακρινή…) σχέση. Την αναζήτησα, λοιπόν, την δακτυλογράφησα και την παρουσιάζω στη συνέχεια. Για λόγους «ιστορικής πληρότητας» περισσότερο και όχι διότι θεωρώ πως διεκδικεί δάφνες σπουδαίου κειμένου…]

«Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει»

Μεγάλο μαρτύριο! Να κάθεσαι μπροστά σε μια κόλλα τετραδίου και να είσαι υποχρεωμένος να την γεμίσεις με μερικές αράδες γράμματα, με μερικές σκέψεις σου πάνω σε ένα ορισμένο θέμα. Είναι τόσες σκέψεις που βούιζαν μέσα στο μυαλό σου, απαιτώντας να τις βάλεις σε μια λογική σειρά, να δημιουργήσεις ένα ολοκληρωμένο σύνολο – νόημα. Δεκάδες σκέψεις, καθεμιά σου υποδεικνύει ν’ αρχίσεις από κάπου αλλού… Πώς να μπορέσεις να συστηματοποιήσεις όλα αυτά τα «σφυριά» που σε κτυπούν;
Η απάντηση έρχεται σύντομα: «άρχεσθαι μαθών». Αυτό ισχύει βέβαια για όλους τους ανθρώπους, μα απευθύνεται κυρίως στους ταγμένους να οδηγούν, στους προορισμένους να άρχουν.
Το «αρχή άνδρα δείκνυσι» δεν μας είναι δύσκολο να γίνει «αρχή άρχοντα δείκνυσι». Τι άλλο εννοείται με το «άρχων κόσμει σεαυτόν»; Να βάλεις ηθικές αρχές στην ζωή σου, να μάθεις να οδηγείς τον εαυτό σου εκεί που είναι ο προορισμός του, να μάθεις να χαλιναγωγείς τον κατώτερο άνθρωπο άνθρωπο που φωλιάζει μέσα σου.
Αυτά τα πάθη που σε οδηγούν σε πράξεις έξω από τα πλαίσια της Ηθικής. Έτσι, σου υπαγορεύουν, για παράδειγμα, να αδικήσεις τον πλησίον (κι έπειτα θα ζητήσεις να τον διοικήσεις…) ή να χρησιμοποιήσεις βία επάνω του (πώς θα μπορέσεις αργότερα να «απαιτήσεις» την εξουσία;) Ξεχνώντας ότι όποιος βάζει θεμέλια καταπιέσεως στην εξουσία του είναι σαν να υποσκάπτει τον (παρόντα ή μελλοντικό) «θρόνο» του.
Ο άνθρωπος που έχει μάθει να άρχει τον εαυτό του («άρχειν μαθών») έχει συναισθανθεί (έχει εννοήσει βαθειά) το νόημα του «Καθώς θέλετε ίνα ποιώσιν υμίν οι άνθρωποι, ποιείτε και ημείς ομοίως».

* * *

[Ωχ! Νέο βουητό στο μυαλό, νέα σφυριά κτυπούν τα μηνίγγια:]
Μα το «άρχεσθαι» έχει εκτός από τη μέση σημασία, και άλλη, παθητική. Ίσως με το «άρχεσθαι μαθών» να εννοείται αυτός που έχει μάθει να διοικείται , να είναι κάτω από διαταγές άλλων, να είναι (ή να δίνει στους άλλους την εντύπωση ότι είναι) χαμηλότερα από εκείνους.
Αλλά και σ’ αυτή την περίπτωση το «…άρχειν επιστήσει» έχει ισχύ. Ο λόγος που οι θάλασσες δέχονται την «προσφορά» των ποταμών ή των χειμάρρων, είναι πως βρίσκονται χαμηλότερα απ’ αυτούς. Κι έτσι είναι κυρίαρχοί τους. Το ίδιο και ο πραγματικά σοφός, για να «υπερέχει» απ’ τους άλλους ανθρώπους, τοποθετεί τον εαυτό του χαμηλότερα απ’ τους άλλους, αν και είναι ανώτερος απ’ αυτούς, όμως δεν το δείχνουν. Και οι γύρω άνθρωποι δεν αισθάνονται το βάρος του, δεν το θεωρούν προσβολή.
Ο άνθρωπος αυτός ξέρει να άρχει γιατί έχει μάθει να άρχεται.
«Άρχειν τον κρείττονα» είπε ο Αριστοτέλης. Και «κρείττων» για τη συγκεκριμένη περίπτωση δεν είναι μόνο αυτός που «άρχει» στον εαυτό του, αλλά και αυτός που έχει την σοφία να μπορεί να «άρχεται» απ’ τους άλλους.

* * *

Χτυπάνε σφυριά. Χιλιάδες σφυριά. Σταματήστε τα! Σπάστε τα!
Προσπάθησα να βάλω μια σειρά στις σκέψεις μου (:να γίνω «εξουσιαστής του εαυτού μου»). Μα είμαι βέβαιος ότι δεν τα κατάφερα καλά… (…είναι ακόμα τόσα σφυριά με διαφορετικούς, απροσδιόριστους ήχους…) Δεν κατάφερα να «με εξουσιάσω» πολύ καλά. Μα δεν είναι όλοι ικανοί να «άρχουν»…