«Υπερβολή και Υπέρβαση. Ελλάδα και Έλληνες. Της υπερβολής (συνήθως) και της υπέρβασης (σπανίως)»

Τα παρακάτω δύο συναφή κείμενα γράφτηκαν πριν από τα γεγονότα της τελευταίας εβδομάδας και, συνεπώς, ουδόλως έχουν επηρεαστεί απ’ αυτά. Ίσως, όμως, να αφορούν και σ’ αυτά…

[11.10.2008]

Υπερ-βολή και Υπέρ-βαση.

Φαίνεται να μοιάζουν, να έχουν κοινά στοιχεία, οι δύο αυτές λέξεις. Κι όμως, αν το σκεφτείς, είναι τόσο διαφορετικές!...

Η πρώτη αρνητική. Η δεύτερη θετική. Έτσι τις σταθμίζω, έτσι τις αξιολογώ…

Δεν πολεμάς… δεν ξεπερνάς το “βολικό” που μας βαλτώνει, δρώντας κι ενεργώντας “υπερ-βολικά”. H “υπερ-βολή” δεν είναι μια “super-βολή”, δηλαδή μια “πολύ καλή βολή”… Είναι μια “παραμύθα”, ένα ψέμα!... Κάτι σαν… να προσπαθείς να “πετάξεις” τον εαυτό σου και να τον παρουσιάσεις πολύ πιο μπροστά, πολύ πιο πέρα απ’ όπου είσαι στη πραγματικότητα. Παριστάνεις ότι τα καταφέρνεις, ότι είσαι… μα γρήγορα καταλαβαίνεις την πικρή αλήθεια… Που την καταλαβαίνουν κι οι άλλοι, βεβαίως, κι έτσι γίνεσαι καταγέλαστος!...

Η υπέρ-βαση είναι διαφορετική: Δεν τον “πετάς” τον εαυτό σου πιο πέρα, πιο μπροστά, μα… τον σπρώχνεις, τον κουβαλάς ή τον τραβάς πιο πέρα, πιο μπροστά! Πιο πέρα από όσο νόμιζες ότι μπορεί να φθάσει… ή απ’ όσο νόμιζαν οι άλλοι πως μπορεί να φθάσεις!...

* * * * * * *

[25.10.2008]

Η Ελλάδα και οι Έλληνες. Συνήθως της υπερβολής και σπανίως της υπέρβασης. Δυστυχώς…

Η “υπερβολή”, έγραφα παλιότερα, αστειευόμενος, είναι λέξη σύνθετη, με κύριο συνθετικό τη “βολή”, δηλαδή το “βόλεμα”… Συνεπώς υπερ-βολή είναι η “βολή” που ξεπερνά το μέτρο, η “υπερβολική βολή”, το “υπερβολικό βόλεμα”. Βόλεμα σ’ αυτό που είμαστε (και συνεπώς στασιμότητα…), βόλεμα στις καταστάσεις (και, συνεπώς, ανυπαρξία και αδυναμία αντίδρασης στα κακώς κείμενα, απουσία ελπίδας για κάτι καλύτερο, για μια αλλαγή, για πρόοδο…)

[Επειδή, όμως, όπως συχνά επισημαίνω, “αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψις”… κάτι που έχουμε ξεχάσει και γι’ αυτό μειώνονται οι πιθανότητές μας για σοφία…]

…Στην πραγματικότητα οι λέξεις “υπερ-βολή” και “υπέρ-βαση” προέρχονται, ετυμολογικά, από τα ρήματα “υπερ-βάλλω” και “υπερ-βαίνω”.

“Βάλλω” σημαίνει “ρίχνω” ή “χτυπώ”, ενώ “βαίνω” σημαίνει “προχωρώ”, “πορεύομαι”… Στην πρώτη περίπτωση ρίχνουμε κάτι, στην δεύτερη προχωράμε εμείς οι ίδιοι…

[Σαρκαστική παρένθεση: Μπας και γι’ αυτό ήμασταν συνήθως καλοί στις ρίψεις –βλ. Σακορράφα, Βερούλη, Μανιάνι, Κελεσίδου- και, πλην εξαιρέσεων, κακοί στους δρόμους και στα άλματα, όταν οι επιδόσεις δεν είναι χημικά υποβοηθούμενες;…]

Μου ήρθε μια εικόνα, μια σύγκριση, για να φανεί η διαφορά: Υπάρχει κάπου ένα εμπόδιο, ένα σύνορο, ένα όριο αξεπέραστο. Εύκολη λύση: η υπερβολή. Δύσκολη λύση: η υπέρβαση!

Οι παρομοιώσεις… που αναδεικνύουν περιπτώσεις… ένα σωρό:

Ένας κίνδυνος, ένας φόβος, ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζει κάποιος. Πώς αντιμετωπίζονται;

Η εύκολη λύση, να στεκόμαστε σε απόσταση και να ξορκίζουμε το κακό, να πετροβολάμε τον κίνδυνο εξ αποστάσεως και “εκ του ασφαλούς”, να κομπορρημονούμε ότι (τάχα) δεν μας φοβίζει και ότι μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε “για πλάκα” [“Ο Γιάννης με τα λόγια χτίζει ανώγεια και κατώγεια”…], γενικότερα το να μιλάμε και να μην δρούμε, να μην πράττουμε…

Κι η άλλη λύση; Η δύσκολη, αλλά πάντως η προφανώς (πιο) αποτελεσματική: Να κάνουμε την υπέρβαση! Να περάσουμε την “κόκκινη γραμμή”. Να φτάσουμε “στα όριά μας” (που τα νομίζαμε “όριά μας”…) και να τα ξεπεράσουμε: Να νικήσουμε τους φόβους μας, τις προκαταλήψεις μας, την “βολή μας”, την απάθειά μας… και να έρθουμε “πρόσωπο με πρόσωπο” με τον κίνδυνο ή το πρόβλημα, “ενώπιοι ενωπίοις” με τους εαυτούς μας και με τα προβλήματά μας…

Εύκολο, φίλε μου, να στέκεσαι έξω από τον φράχτη και τα προστατευτικά σύρματα, να βλέπεις το αφηνιασμένο άλογο ή τον λυσσασμένο σκύλο και, πάνω απ’ τον φράχτη, να τον πετροβολάς… Το δύσκολο είναι να μπεις μέσα απ’ τον φράχτη και να τα δαμάσεις…

Εύκολο να στέκεσαι στις κερκίδες και να “βάλλεις” [:σχολιάζεις, κριτικάρεις] κατά των αθλητών του στίβου ή κατά των ποδοσφαιριστών, ή να “υπερ-βάλλεις” κομπάζοντας ότι “εγώ, αν έμπαινα μέσα, θα πήγαινα καλύτερα από εσάς, θα έπαιζα καλύτερο ποδόσφαιρο από εσάς”…

Το δύσκολο, η υπέρβαση, θα ήταν να αφήσεις ετούτες τις υπερβολές, να βγάλεις τα σκαρπίνια σου, να φορέσεις τη φόρμα σου και τα αθλητικά σου παπούτσια και να μπεις ο ίδιος στον στίβο ή στο γήπεδο… [Εκεί και τότε να δω, φίλε μου, “πόσα απίδια χωράει ο σάκκος”…]

Εύκολο είναι, φίλε μου, να κριτικάρεις (σχεδόν πάντοτε υπερ-βολικά!...) πρόσωπα για έναν σωρό λόγους και αιτίες. Η υπέρβαση έγκειται στο να αντιμετωπίσεις ανάλογες καταστάσεις με τον ενδεικνυόμενο τρόπο… Δεν αρκεί να λες, πρέπει να πράττεις! Δεν έχουν αξία οι υποσχέσεις, αλλά η εκπλήρωσή τους… To “θα κάνω” και “θα δείξω” είναι υπερβολή, το “κάνω” και το “δείχνω” είναι υπέρβαση!...

[Να κάνω μια αναγκαία διευκρίνιση: Συχνά υπέρβαση δεν είναι ν’ αντιμετωπίσεις το πρόβλημα ή την κατάσταση διαφορετικά ή πιο δυνατά ή πιο έξυπνα, αλλά να καταργήσεις το πρόβλημα! Πολλοί προσπάθησαν να λύσουν τον γόρδιο δεσμό. Η υπέρβαση έγκειτο στο να μην τον λύσεις, αλλά να τον κόψεις!... Συχνά δεν αρκεί να είσαι πιο ικανός να ξεπεράσεις ένα εμπόδιο, ένα φράχτη για παράδειγμα, που ορθώνεται μπροστά στον δρόμο τον ανθρώπων. Υπέρβαση είναι, ίσως, να γκρεμίσεις το εμπόδιο!...]

Και βέβαια η υπέρβαση δεν νοείται σε σχέση μόνο και πάντα με τους άλλους. Νοείται κατά βάση και κυρίως με τον ίδιο σου τον εαυτό!...

Δεν είναι λύση το να βάλλεις – υπερβάλλεις – κριτικάρεις τον άλλο, να τον μειώσεις, να τον κάνεις “μικρότερο”, ασθενέστερο, για να τον υπερβείς… Λύση ηθική και θεμιτή είναι να υπερβείς τα όρια και τις δυνατότητες του εαυτού σου για να υπερβείς και τον άλλο…

Θα σου ήταν, σίγουρα, εύκολο να πεις, να λες “ξέρεις ποιος είμαι εγώ (ρε)”, “ξέρεις αν θέλω τι μπορώ να (σου) κάνω;” κ.λπ. Υπέρβαση, όμως, είναι, αντί να λες και να καυχάσαι, να είσαι [και όταν είσαι, δεν έχεις ανάγκη να το λες…] και να γίνεσαι συνεχώς… Υπέρβαση είναι να ξέρεις τι θέλεις και να κάνεις αυτό που μπορείς να κάνεις… κι ακόμα παραπάνω…

Έγραψα στην αρχή, προεξαγγελτικά, για την Ελλάδα και τους Έλληνες της υπερβολής. Σχεδόν σε όλα…

Λέμε, υπερ-βάλλοντας, πως “είμαστε ο καλύτερος λαός του κόσμου”, κι ούτε που προσπαθούμε να υπερ-βούμε τον ίδιο μας τον (κακό) εαυτό μας, μήπως και “δικαιολογήσουμε” έτσι τα λεγόμενά μας…

Στέκουμε στον καθρέφτη μας μπροστά, σκέτοι “καραγκιόζηδες” και καμαρώνουμε τους εαυτούς μας, καλώντας, υπερ-βάλλοντας, τους άλλους, να έρθουν να δουν, στο πρόσωπό μας, τον Μέγα Αλέξανδρο… Κι ούτε μια προσπάθεια υπέρ-βασης, τουλάχιστον, μήπως και του μοιάσουμε στο ελάχιστο…

Στα πιο απλά, τα καθημερινά:

Μόλις ανάβει το φανάρι πράσινο, “τσίτα τα γκάζια” και το στροφόμετρο “στο κόκκινο” και… λίγο αργότερα, πάλι υπερ-βάλλοντας, “αφήνουμε τα λάστιχα στον δρόμο”, φρενάροντας απότομα, δηλαδή υπερ-βολικά, μόλις στο επόμενο φανάρι [Κι αυτό, θυμίζω, το αποκαλούμε “οδήγηση στο όριο”!...] Υπέρβαση θα ήτανε για μας, θαρρώ, να βάζουμε το νου να λειτουργήσει και να σκεφτούμε πως αυτό το “γκάζι – φρένο” δεν είναι διόλου λογικό, μα επικίνδυνο και ιδιαίτερα ζημιογόνο, και για την τσέπη μας (ως κατανάλωση βενζίνης) και για το αυτοκίνητο, μα και για το περιβάλλον…

Και τούτο το παράδειγμα το τελευταίο, όπως και τα προηγούμενα, μπορούν να αναγνωσθούν και (ως) μεταφορικά, και για άλλες εκδηλώσεις της ζωής μας:

Το να ξεκινάμε κάτι παθιασμένα και βιαστικά και ύστερα, λίγο αργότερα, στο πρώτο εμπόδιο, στην πρώτη δυσκολία, να τα παρατάμε απογοητευμένοι, είναι αναμφίβολα υπερβολές, απ’ την αρχή ως το τέλος. Αντίθετα υπέρβαση [ιδίως για εμάς τους Έλληνες] θα ήταν το να κάνουμε προγραμματισμό, το να είμαστε επίμονοι… [Διότι “πάθος” είναι, βέβαια, και η υπομονή και η επιμονή… Και υπέρβαση, αντίστοιχα, το να τα δεις τα πράγματα έτσι…]

Υπερβολικοί! Παντού και πάντοτε και σε όλα:

Το βλέπεις, για παράδειγμα, κάθε χρόνο [ίδια και απαράλλαχτα!...] σε όλες τις ποδοσφαιρικές ομάδες και τους φιλάθλους τους: Το καλοκαίρι αγοράζουν, πάντοτε, όλους τους “παιχταράδες”. “Φέτος θα σκίσουμε”, λένε οι παίκτες και οι οπαδοί. Ή, πάλι: “Εμπιστευόμαστε τον ικανό προπονητή, στα εύκολα και στα δύσκολα, για να χτίσει μια νέα ομάδα, με προοπτική και μέλλον”, ακούς να λένε οι διοικούντες. Και άλλα τέτοια, βαρύγδουπα και υπερβολικά… Κι ύστερα, στην πρώτη ατυχία ή αποτυχία, το ίδιο υπερβολικά, έρχεται το “ανάθεμα”, η γκρίνια, οι εντελώς αντίθετες απόψεις και τα σχόλια… Να δούμε πότε θα κάνουμε, όλοι μας, την υπέρβασή μας, ν’ αναγνωρίσουμε, εμπράκτως, πως το σωστό “μοντέλο” είναι να αφεθεί για χρόνια ο κάθε “Άλεξ Φέργκιουσον” να γίνει “σερ” και να χτίσει, βήμα προς βήμα, σε βάθος χρόνου και με προοπτική, μια νέα ομάδα…

Κι αν είναι έτσι στον αθλητισμό, το ίδιο συμβαίνει, βέβαια, και στην πολιτική: “Πάντοτε ευκολόπιστοι και πάντα προδομένοι”… Διότι τι είναι η ευπιστία, παρά η υπερβολική και άκριτη εμπιστοσύνη;…

…Και μια που φθάσαμε στο θέμα “πίστη”: Τι είναι και η θρησκοληψία, που όλοι μας, λίγο – πολύ, κατηγορούμε, παρά μια ακόμα έκφανση υπερβολής;…

Κι ένα σωρό άλλα παραδείγματα θα μπορούσα να αναφέρω. Αλλά ας μην υπερβάλλω!...

Υ.Γ. [της 14.12.2008]:

Σήμερα, λόγω των γεγονότων της τελευταίας εβδομάδας, και το άλλο μου ιστολόγιο, το “Σπουργίτι” έκανε την… υπέρβασή του, αλλά ίσως υπέπεσε και στην παγίδα της υπερβολής… Διαβάστε εδώ:

http://spourgitistefanos.blogspot.com/2008/12/blog-post_14.html