Χθες το απόγευμα, κάποιος άγνωστος ανάρτησε στο ιστολόγιό μου ένα σύντομο σχόλιο, στο οποίο έκανε λόγο για «ουσιαστική επικοινωνία». Ιδιαίτερα σημαντικό και ενδιαφέρον θέμα, σκέφτηκα αμέσως. Και το φύτεψα αμέσως στο μυαλό μου, σαν σποράκι…
Ξημερώματα αυτή τη στιγμή που γράφω, ξαναγύρισα… Σίγουρα πολύ γρήγορα, όμως… Έτσι γρήγορα μπορεί ν’ αναπτυχθεί, άραγε, να ανθίσει και να καρπίσει μια έννοια, μια σκέψη, ένας (δια)λογισμός; Και μάλιστα χωρίς καμιά ιδιαίτερη φροντίδα, χωρίς ούτ’ ένα πότισμα με σκέψεις και αναγνώσματα κάποιων παλιών, κάποιων σοφότερων;…
«Επικοινωνία» σκέφτηκα κι αυτόματα, άθελά μου, ήρθε ως λέξη συναφής η λέξη «επίθεση». Γιατί;…. (Επι-κοινωνία. Επί-θεση. Μήπως διότι μένουμε όλοι μας προσκολλημένοι στη «θέση» μας κι η «κοινωνία» παραπέρα; Μήπως διότι η επικοινωνία απαιτεί ενός είδους επίθεση για να κατακτηθεί; Μια επίθεση αγάπης, για παράδειγμα…)
Σκεφτόμουν (κι είχα γράψει παλαιότερα) πως στην εποχή μας, με τα περισσότερα δυνατά μέσα, τρόπους και ευκαιρίες επικοινωνίας, αυτή ακριβώς η ουσία, ο πυρήνας της αναζήτησης, η ίδια η επικοινωνία, παραμένει ακόμα το ζητούμενο. Περισσότερο από ποτέ…
Θ’ αναζητήσω, στα παλιά γραπτά μου, ό,τι είχα καταγράψει, σε χρόνο ανύποπτο, για την πορεία της επικοινωνίας, διαχρονικά. Είχα ξεκινήσει, θυμάμαι, ιστορικά: Χειρονομίες ή/και μορφασμοί, Ομιλία, Γραφή…. Γράμματα (αλληλογραφία), Τηλέφωνα, e-mails, Κινητά τηλέφωνα, SMS…
…Αλήθεια, επικοινωνούμε;…
«Επικοινωνείς με τον εγκέφαλό σου;», θα έγραφα κάποια χρόνια νωρίτερα…
«Επικοινωνούμε με την καρδιά μας;», θα έγραφα σήμερα, τώρα. Διότι αυτό χρειάζεται, θαρρώ, για ουσιαστική, πραγματική επικοινωνία: Ν’ αφήσουμε τις καρδιές μας να επικοινωνήσουν. Ελεύθερα!... Γιατί, θαρρώ, τις φυλακίσαμε… Μέσα σε κλουβιά (ίσως χρυσά…) Εγωιστικά. Για να τις «προστατέψουμε». Ακόμα κι από το βλέμμα του διπλανού μας. Που έκανε κι αυτός το ίδιο!...
Θυμήθηκα πως είχα διαβάσει, κάπου, κάποτε, πως «ποτέ τα σπίτια μας δεν ήταν τόσο κοντά, όσο σήμερα, και οι καρδιές μας τόσο μακρινές»…
Και σκέφτηκα, προ ολίγου, πως έτσι πια δομούμε και τις πόλεις μας. Και τις ζωές μας… Τον χρόνο μας. Και το ρυθμό μας…
Σύγχρονη δόμηση; Το «μοντέλο» της Λεωφόρου Κηφισίας. Πολύ πιο έντονο σε κάποιες πόλεις του εξωτερικού: Κτίρια απομονωμένα, αποστάσεις μακρινές. Δεν μπορείς να τις περπατήσεις ήσυχα, για να «χαζέψεις». Πρέπει να μπεις στο αυτοκίνητό σου αν θέλεις να πας να ψωνίσεις. Πριν από κάποια χρόνια ήταν άλλη η ζωή: Περπατούσες μέχρι τον μπακάλη, μέχρι τον μανάβη ή τον φούρναρη, και συναντούσες κόσμο εκεί ή/και στον δρόμο. Κόσμο οικείο σου, γνωστό, τους γείτονές σου… Τώρα, συνήθως, όλα ετούτα τα έχει αντικαταστήσει η εξόρμηση, με τ’ αυτοκίνητο, στο σούπερ μάρκετ. Όπου συναντάς, βέβαια, κόσμο πολύ περισσότερο από πριν. Μα απόμακρο. Απρόσωπο. Ακόμα και στην (τυπική) «καλημέρα» του. Ένα σούπερ μάρκετ μοναξιάς…
…Καθένας κουβαλά τη μοναξιά του (για την οποία δεν μας φταίει παρά μόνο «το μυαλό μας το κλούβιο», που θα ’λεγε και η γιαγιά μου…) Καθένας κουβαλά τα προβλήματά του. Και (ιδίως!) τον εγωισμό του!... Και τις πληγές του… (Που πιά δεν τις αφήνουμε να «θρέψουν» στον αέρα, μας τις κρύβουμε και τις καλύπτουμε πίσω από τσιρότα κι επιθέματα και χαζαπλάστ…)
…«Δεν έχουμε και χρόνο», βέβαια. Είναι αυτό που λέμε στους εαυτούς μας και στους άλλους…Μα η αλήθεια η βαθύτερη είναι, αν το σκεφτούμε, πως στον εαυτό μας ή για τον εαυτό μας θα μπορούσαμε να ασχολούμαστε και να μιλάμε γι’ αυτόν για ώρες… Μα για τον άλλον, όχι! Και… έλα που και ο άλλος είναι ίδιος κι απαράλλαχτος!...
…Έτσι, καθώς έγραφα, μου ’ρθε και η έννοια της «συγκοινωνίας». (Άκου, λέει, «συγκοινωνία», εκ του «συν» και «κοινωνία»!...) Μέσα σε ένα λεωφορείο, σκέπτομαι, μπορείς να «κοινωνικοποιηθείς». Μέσα στ’ αυτοκίνητά μας, όμως, μάλλον αυτοκαταδικαζόμαστε. Σε Ι.Χ. ζωές!...
Α, ξέχασα! Υπάρχουν (και πρέπει να αναφερθώ σ’ αυτά) και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. (Ναι, έτσι ακριβώς που το γράφω: Μαζικής Επικοινωνίας. Μαζικής!... Ποιος σκέφθηκε αυτόν τον όρο;) Πολλά θα μπορούσαν να γραφτούν…
…Για το ραδιόφωνο, που το λένε και το νιώθουν κάποιοι «πιο ζεστό» και «πιο ανθρώπινο» (…Ακόμη κι αν ακούς μόνο φωνές… Ακόμα κι αν δεν βλέπεις πρόσωπο….)
…Πολύ περισσότερα, βεβαίως, για την τηλεόραση (Την έγχρωμη τηλεόραση, στις ζωές μας που κατάντησαν ασπρόμαυρες… Με τα «φρου-φρου» και τα αρώματα, τις κορδέλες και τα περιτυλίγματα, πακέτων άδειων…) Κι ιδίως για τις εκπομπές εκείνες όπου οι μεν παρουσιαστές πασχίζουν να φανούν «ανθρώπινοι και προσιτοί», μα θέλουνε να μείνουν «ατσαλάκωτοι» στο θρόνο τους, κι οι άλλοι διψούν είτε για το 10λεπτο δημοσιότητας που «τους αξίζει», είτε να ξεφορτώσουνε τη δίψα της ζωής τους…
…Χμ! Πολύ το «άπλωσα» το θέμα Και να σκεφτείς πως θα μπορούσα να γράψω πολλά, ακόμα, ιδίως για την τηλεόραση. Ποιος ξέρει, ίσως επανέλθω!...
Ξαναγυρίζω:
Νομίζω πως αυτό που μας χρειάζεται, το πρώτο βήμα για την επικοινωνία, είναι «ν’ ανοιχτούμε απ’ το καβούκι μας», ν’ αφήσουμε (όσο μπορούμε περισσότερο, στην αρχή ίσως με βήματα διστακτικά –πρωτόγνωρη, βλέπεις, η εμπειρία…) το «εγώ», τον «εαυτούλη» μας και να… σαλπάρουμε για την κοινωνία…
…Που βέβαια δεν είναι, μη θαρρείς, κάτι απρόσωπο! Είναι ο γείτονας, ο διπλανός μας!... Που δεν θα χαρεί, βεβαίως, να σε δει (και θ’ αντιδράσει, θ’ αμυνθεί…) άμα θελήσεις ν’ αφήσεις τη… «σακούλα των δικών σου σκουπιδιών» (…δηλαδή τα δικά σου τα προβλήματα, τη δική σου την ανάγκη για επικοινωνία) έξω από την πόρτα του… Μα που θα σε καλοδεχτεί όταν σε δει μ’ ένα κουτί γλυκά, έτοιμο να του (τα) προσφέρεις… Τότε; Τότε, σε διαβεβαιώνω, θα σου ανοίξει διάπλατα την πόρτα (της καρδιάς του εννοώ, βαθύτερα…) και θα σε οδηγήσει στο σαλόνι. Ή στο καθιστικό, μπροστά στο τζάκι… Και τότε, φίλε, ξέρεις ποιο είναι το μυστικό; Θα πιείτε (να πιείτε!...) ένα κρασί, μαζί, …να δεις τότε πόσο εύκολα λύνονται κι οι γλώσσες, κι ο κόμπος της γραβάτας ο σφιχτοδεμένος, θα δεις πώς λύνονται και οι καρδιές…
Το μυστικό της επικοινωνίας; Να θελήσεις να γίνεις «κοινωνός» των προβλημάτων, των ονείρων, των «θέλω» και των σκέψεων του άλλου. Τότε, κατά ένα τρόπο μαγικό, θα θελήσει να κάνει και ο άλλος το ίδιο. Και να ακούσει τα δικά σου τα προβλήματα και να σου συμπαρασταθεί…
Μα… να σου πω το «μυστικό» του μυστικού; Μην το κάνεις μ’ αυτό τον σκοπό, μ’ αυτό το στόχο, δηλαδή με ιδιοτέλεια (Όσο κι αν το κρύψεις, θα φανεί!...) Ξέχασε τα δικά σου, ξέχασε τον εαυτό σου. Και σκέψου μόνο τον άλλον!...
Ξημερώματα αυτή τη στιγμή που γράφω, ξαναγύρισα… Σίγουρα πολύ γρήγορα, όμως… Έτσι γρήγορα μπορεί ν’ αναπτυχθεί, άραγε, να ανθίσει και να καρπίσει μια έννοια, μια σκέψη, ένας (δια)λογισμός; Και μάλιστα χωρίς καμιά ιδιαίτερη φροντίδα, χωρίς ούτ’ ένα πότισμα με σκέψεις και αναγνώσματα κάποιων παλιών, κάποιων σοφότερων;…
«Επικοινωνία» σκέφτηκα κι αυτόματα, άθελά μου, ήρθε ως λέξη συναφής η λέξη «επίθεση». Γιατί;…. (Επι-κοινωνία. Επί-θεση. Μήπως διότι μένουμε όλοι μας προσκολλημένοι στη «θέση» μας κι η «κοινωνία» παραπέρα; Μήπως διότι η επικοινωνία απαιτεί ενός είδους επίθεση για να κατακτηθεί; Μια επίθεση αγάπης, για παράδειγμα…)
Σκεφτόμουν (κι είχα γράψει παλαιότερα) πως στην εποχή μας, με τα περισσότερα δυνατά μέσα, τρόπους και ευκαιρίες επικοινωνίας, αυτή ακριβώς η ουσία, ο πυρήνας της αναζήτησης, η ίδια η επικοινωνία, παραμένει ακόμα το ζητούμενο. Περισσότερο από ποτέ…
Θ’ αναζητήσω, στα παλιά γραπτά μου, ό,τι είχα καταγράψει, σε χρόνο ανύποπτο, για την πορεία της επικοινωνίας, διαχρονικά. Είχα ξεκινήσει, θυμάμαι, ιστορικά: Χειρονομίες ή/και μορφασμοί, Ομιλία, Γραφή…. Γράμματα (αλληλογραφία), Τηλέφωνα, e-mails, Κινητά τηλέφωνα, SMS…
…Αλήθεια, επικοινωνούμε;…
«Επικοινωνείς με τον εγκέφαλό σου;», θα έγραφα κάποια χρόνια νωρίτερα…
«Επικοινωνούμε με την καρδιά μας;», θα έγραφα σήμερα, τώρα. Διότι αυτό χρειάζεται, θαρρώ, για ουσιαστική, πραγματική επικοινωνία: Ν’ αφήσουμε τις καρδιές μας να επικοινωνήσουν. Ελεύθερα!... Γιατί, θαρρώ, τις φυλακίσαμε… Μέσα σε κλουβιά (ίσως χρυσά…) Εγωιστικά. Για να τις «προστατέψουμε». Ακόμα κι από το βλέμμα του διπλανού μας. Που έκανε κι αυτός το ίδιο!...
Θυμήθηκα πως είχα διαβάσει, κάπου, κάποτε, πως «ποτέ τα σπίτια μας δεν ήταν τόσο κοντά, όσο σήμερα, και οι καρδιές μας τόσο μακρινές»…
Και σκέφτηκα, προ ολίγου, πως έτσι πια δομούμε και τις πόλεις μας. Και τις ζωές μας… Τον χρόνο μας. Και το ρυθμό μας…
Σύγχρονη δόμηση; Το «μοντέλο» της Λεωφόρου Κηφισίας. Πολύ πιο έντονο σε κάποιες πόλεις του εξωτερικού: Κτίρια απομονωμένα, αποστάσεις μακρινές. Δεν μπορείς να τις περπατήσεις ήσυχα, για να «χαζέψεις». Πρέπει να μπεις στο αυτοκίνητό σου αν θέλεις να πας να ψωνίσεις. Πριν από κάποια χρόνια ήταν άλλη η ζωή: Περπατούσες μέχρι τον μπακάλη, μέχρι τον μανάβη ή τον φούρναρη, και συναντούσες κόσμο εκεί ή/και στον δρόμο. Κόσμο οικείο σου, γνωστό, τους γείτονές σου… Τώρα, συνήθως, όλα ετούτα τα έχει αντικαταστήσει η εξόρμηση, με τ’ αυτοκίνητο, στο σούπερ μάρκετ. Όπου συναντάς, βέβαια, κόσμο πολύ περισσότερο από πριν. Μα απόμακρο. Απρόσωπο. Ακόμα και στην (τυπική) «καλημέρα» του. Ένα σούπερ μάρκετ μοναξιάς…
…Καθένας κουβαλά τη μοναξιά του (για την οποία δεν μας φταίει παρά μόνο «το μυαλό μας το κλούβιο», που θα ’λεγε και η γιαγιά μου…) Καθένας κουβαλά τα προβλήματά του. Και (ιδίως!) τον εγωισμό του!... Και τις πληγές του… (Που πιά δεν τις αφήνουμε να «θρέψουν» στον αέρα, μας τις κρύβουμε και τις καλύπτουμε πίσω από τσιρότα κι επιθέματα και χαζαπλάστ…)
…«Δεν έχουμε και χρόνο», βέβαια. Είναι αυτό που λέμε στους εαυτούς μας και στους άλλους…Μα η αλήθεια η βαθύτερη είναι, αν το σκεφτούμε, πως στον εαυτό μας ή για τον εαυτό μας θα μπορούσαμε να ασχολούμαστε και να μιλάμε γι’ αυτόν για ώρες… Μα για τον άλλον, όχι! Και… έλα που και ο άλλος είναι ίδιος κι απαράλλαχτος!...
…Έτσι, καθώς έγραφα, μου ’ρθε και η έννοια της «συγκοινωνίας». (Άκου, λέει, «συγκοινωνία», εκ του «συν» και «κοινωνία»!...) Μέσα σε ένα λεωφορείο, σκέπτομαι, μπορείς να «κοινωνικοποιηθείς». Μέσα στ’ αυτοκίνητά μας, όμως, μάλλον αυτοκαταδικαζόμαστε. Σε Ι.Χ. ζωές!...
Α, ξέχασα! Υπάρχουν (και πρέπει να αναφερθώ σ’ αυτά) και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. (Ναι, έτσι ακριβώς που το γράφω: Μαζικής Επικοινωνίας. Μαζικής!... Ποιος σκέφθηκε αυτόν τον όρο;) Πολλά θα μπορούσαν να γραφτούν…
…Για το ραδιόφωνο, που το λένε και το νιώθουν κάποιοι «πιο ζεστό» και «πιο ανθρώπινο» (…Ακόμη κι αν ακούς μόνο φωνές… Ακόμα κι αν δεν βλέπεις πρόσωπο….)
…Πολύ περισσότερα, βεβαίως, για την τηλεόραση (Την έγχρωμη τηλεόραση, στις ζωές μας που κατάντησαν ασπρόμαυρες… Με τα «φρου-φρου» και τα αρώματα, τις κορδέλες και τα περιτυλίγματα, πακέτων άδειων…) Κι ιδίως για τις εκπομπές εκείνες όπου οι μεν παρουσιαστές πασχίζουν να φανούν «ανθρώπινοι και προσιτοί», μα θέλουνε να μείνουν «ατσαλάκωτοι» στο θρόνο τους, κι οι άλλοι διψούν είτε για το 10λεπτο δημοσιότητας που «τους αξίζει», είτε να ξεφορτώσουνε τη δίψα της ζωής τους…
…Χμ! Πολύ το «άπλωσα» το θέμα Και να σκεφτείς πως θα μπορούσα να γράψω πολλά, ακόμα, ιδίως για την τηλεόραση. Ποιος ξέρει, ίσως επανέλθω!...
Ξαναγυρίζω:
Νομίζω πως αυτό που μας χρειάζεται, το πρώτο βήμα για την επικοινωνία, είναι «ν’ ανοιχτούμε απ’ το καβούκι μας», ν’ αφήσουμε (όσο μπορούμε περισσότερο, στην αρχή ίσως με βήματα διστακτικά –πρωτόγνωρη, βλέπεις, η εμπειρία…) το «εγώ», τον «εαυτούλη» μας και να… σαλπάρουμε για την κοινωνία…
…Που βέβαια δεν είναι, μη θαρρείς, κάτι απρόσωπο! Είναι ο γείτονας, ο διπλανός μας!... Που δεν θα χαρεί, βεβαίως, να σε δει (και θ’ αντιδράσει, θ’ αμυνθεί…) άμα θελήσεις ν’ αφήσεις τη… «σακούλα των δικών σου σκουπιδιών» (…δηλαδή τα δικά σου τα προβλήματα, τη δική σου την ανάγκη για επικοινωνία) έξω από την πόρτα του… Μα που θα σε καλοδεχτεί όταν σε δει μ’ ένα κουτί γλυκά, έτοιμο να του (τα) προσφέρεις… Τότε; Τότε, σε διαβεβαιώνω, θα σου ανοίξει διάπλατα την πόρτα (της καρδιάς του εννοώ, βαθύτερα…) και θα σε οδηγήσει στο σαλόνι. Ή στο καθιστικό, μπροστά στο τζάκι… Και τότε, φίλε, ξέρεις ποιο είναι το μυστικό; Θα πιείτε (να πιείτε!...) ένα κρασί, μαζί, …να δεις τότε πόσο εύκολα λύνονται κι οι γλώσσες, κι ο κόμπος της γραβάτας ο σφιχτοδεμένος, θα δεις πώς λύνονται και οι καρδιές…
Το μυστικό της επικοινωνίας; Να θελήσεις να γίνεις «κοινωνός» των προβλημάτων, των ονείρων, των «θέλω» και των σκέψεων του άλλου. Τότε, κατά ένα τρόπο μαγικό, θα θελήσει να κάνει και ο άλλος το ίδιο. Και να ακούσει τα δικά σου τα προβλήματα και να σου συμπαρασταθεί…
Μα… να σου πω το «μυστικό» του μυστικού; Μην το κάνεις μ’ αυτό τον σκοπό, μ’ αυτό το στόχο, δηλαδή με ιδιοτέλεια (Όσο κι αν το κρύψεις, θα φανεί!...) Ξέχασε τα δικά σου, ξέχασε τον εαυτό σου. Και σκέψου μόνο τον άλλον!...
3 σχόλια:
Στο λεξικό γράφει ότι «επικοινωνία» είναι η μεταβίβαση και η ανταλλαγή μηνυμάτων και πληροφοριών, μέσω κοινού συστήματος σημάτων, συμβόλων ή τρόπων συμπεριφοράς. Είναι η αμοιβαία επαφή μεταξύ προσώπων, η οποία χαρακτηρίζεται από κατανόηση και συνεργατικό πνεύμα. Εν πάση περιπτώσει, από ό,τι καταλαβαίνω, η επικοινωνία προϋποθέτει κάποιο κοινό κώδικα.
Τι γίνεται αν δεν υπάρχει κοινός κώδικας; Είναι δυνατή π.χ. η ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ προσώπων με θεμελιώδεις, «αδιανόητες», ιδεολογικές διαφορές; Είναι η αγάπη (μόνη της) αρκετή;
Δύσκολο το ερώτημά σου, Ανώνυμε! [Δεδομένου ότι είμαι «κομματάκι απασχολημένος» αυτή την ώρα…] Θα το σκεφθώ και θα απαντήσω εν καιρώ… Για την ώρα μόνο μια – δυό σκέψεις, που μου έρχονται αυθόρμητα:
α) Ίσως, αν το θέλουμε πραγματικά, θα βρούμε κώδικες επικοινωνίες, σε κάθε περίπτωση: όπως κάνουμε με τους αλλοδαπούς, δηλαδή με τους αλλόγλωσσους, όπως με τα μωρά, όπως με τα ζώα… Ακόμα και με τα φυτά, όπως πιστεύουν κάποιοι…
β) Πόσο δε περισσότερο, όταν πρόκειται για πρόσωπα, για ανθρώπους!... Νομίζω ότι το λάθος μας είναι πως έχουμε «προγραμματισθεί» να βρίσκουμε στους άλλους ανθρώπους αυτά που μας χωρίζουν και όχι αυτά που μας ενώνουν. Θεωρείς, άραγε, άγνωστε φίλε μου, πως ακόμα κι αν εμάς τους δύο μας χωρίζουν αβυσσαλέες ιδεολογικο- πολιτικο- θρησκευτικές διαφορές (άντε, και οπαδικές να σου πω!...), δεν θα βρούμε, αν το ψάξουμε, κάποια σημεία επαφής και επικοινωνίας, με βάση τα οποία, στη συνέχεια, θα βοηθηθούμε και οι δύο, ακούγοντας, έστω, από τον άλλο, γι’ αυτά που μας χωρίζουν;
γ) Ακόμα και για ακραίες περιπτώσεις «επικοινωνίας» με έμβια όντα απίθανα διαφορετικά… κάτι θα μπορούσε να γίνει. [Το ζήτημα απασχολεί και το βιβλίο «Το Σμήνος» που διάβασα πρόσφατα].
Και εγώ με αφορμή κάτι που διάβαζα το έθεσα το ερώτημα. Και το βιβλίο που διάβαζα συμφωνεί μαζί σου και εγώ συμφωνώ μαζί σου, αλλά δεν το έχω δει ακόμα να συμβαίνει στην πράξη. Καλή τύχη...
Δημοσίευση σχολίου