“Βικιπαίδεια” και “Βικιφθέγματα”. Εγκυκλοπαίδεια και Γνωμικά. Μόρφωση και Αρετή

Έγραφα, τις προάλλες, για τη “Βικιπαίδεια” και την αξία και σημασία της. Και, βεβαίως, για την αξία και σημασία του να γράφει κάποιος για τη Βικιπαίδεια. Την αξία και σημασία του… “να κάνεις το καλό και τον ρίχνεις στο γιαλό”. Να γράφεις για το κοινό καλό! Χωρίς να περιμένεις ανταπόδοση. Και με τον “κίνδυνο” (για τον εγωισμό σου…) να δεις, αργότερα, το κείμενό σου να “πετσοκόβεται” ή να τροποποιείται άρδην από κάποιον άλλο που συμβάλλει στην κοινή –συλλογική αυτή προσπάθεια…

Η Βικιπαίδεια είναι ένας από τους λόγους εξαιτίας των οποίων έχω “ψιλοχαθεί” απ’ την μπλογκόσφαιρα τον τελευταίο καιρό…

…κι ένας ακόμα λόγος είναι τα Βικιφθέγματα. Κι ας μην είναι τόσο “διάσημα” όσο η Βικιπαίδεια!... Που ίσως γι’ αυτό έχουν λιγότερη συμμετοχή και επισκεψιμότητα… Ίσως πάλι και όχι… Ίσως άλλος να ’ναι ο λόγος…

Η Βικιπαίδεια είναι εγκυκλοπαίδεια.

Τα Βικιφθέγματα είναι συλλογή γνωμικών, ρητών και αποφθεγμάτων.

Μια εγκυκλοπαίδεια… η εγκύκλια μόρφωση… οι γνώσεις… ανέκαθεν ήταν, για τους περισσότερους, το σημαντικό, το αξιόλογο, το ιδανικό, το ευκταίο κ.λπ.

Μια συλλογή αποφθεγμάτων, όμως;… Ποτέ δεν “πούλαγε” ιδιαίτερα. Ποτέ δεν θεωρείτο, για τους περισσότερους, κάτι το ιδιαίτερο… Ίσως διότι τα γνωμικά και τα αποφθέγματα έχουν σχέση και αφορούν, κατά βάση, στην αρετή, στον χαρακτήρα, στην ηθική κ.λπ.

Σ’αυτή τη σύγκριση… σ’αυτή την επιλογή, μεταξύ Γνώσης και Αρετής, μεταξύ Μόρφωσης και Χαρακτήρα, τις περισσότερες φορές (αν όχι πάντα…) θεωρείται, πλέον, δεδομένο το ποιος κερδίζει και ποιος χάνει… (Αν και φοβούμαι πως γι’αυτό, τελικά, βγαίνουμε όλοι μας χαμένοι, τόσο ατομικά, όσο και ως κοινωνία…) Είναι κάτι σαν τη μάχη μεταξύ καουμπόηδων και ινδιάνων, όπου πάντα βγαίνουν νικητές οι πρώτοι (Προσωπικά, ως παιδί, προτιμούσα τους ινδιάνους… Κι είναι κρίμα που το καταλάβαμε τόσο αργά, πως θα ήταν καλύτερα να μην έχουν εξοντωθεί, σχεδόν, οι ινδιάνοι…)

Θυμήθηκα τώρα, τα παλιά ενδεικτικά και τα απολυτήρια, δημοτικών και γυμνασίων και λυκείων: Υπήρχε, παλαιότερα, αναφορά και στη διαγωγή: “Κοσμιωτάτη” ήταν το ευκταίο. Και το ελάχιστο, θαρρώ, ήταν το “κοσμία” [Πού να το πεις, τώρα, πως και αυτό το ελάχιστο, το “κοσμία”, θεωρείτο, τότε, υποτιμητικό, υποδεέστερο…] Σήμερα, αν δεν κάνω λάθος (μακάρι να κάνω!) δεν υπάρχουν πια τέτοιες αναφορές. Σε κάθε περίπτωση, αναμφίβολα, ως Παιδεία, ως Εκπαίδευση, νοείται, πλέον, μόνο, η συγκέντρωση γνώσεων, η μόρφωση η ψυχρή, η (τελικά) “αποστεωμένη”… Σοφοί θεωρούνται, πλέον, μόνο οι παρα-μορφωμένοι [Ξεχνώντας, φαίνεται, τη διττή σημασία και έννοια που έχει αυτή η λέξη…]

Επανέρχομαι!... […ίσως και να μην έφυγα στιγμή από το θέμα!...]

Έκανα λόγο, αμέσως παραπάνω, γα Σοφούς και για Σοφία. Κι ήρθαν στο νου μου, αμέσως, κάποια σχετικά γνωμικά: “Πολλοί πολυμαθέες νόον ουκ έχουσι”… “Φιλοσοφείν εστί το λακωνίζειν” (Πλάτων)…. “Σοφός ο γνωρίζων χρήσιμα” (Αισχύλος)… “Γνώμαι σοφών αρετήν πλουτίζουσιν” (Σωκράτης)… “Μη παρίδης διήγημα σοφών και εν ταις παροιμίαις αυτών αναστρέφου” (Σοφία Σειράχ)….

Ήδη με τα παραπάνω έκανα μια εισαγωγή, νομίζω, στην αξία των γνωμικών και των αποφθεγμάτων. Επιτρέψτε μου να συνεχίσω με άλλο ένα, κι αυτό από τους αρχαίους Έλληνες: Ο Ισοκράτης γράφει (“Προς Δημόνικον” και… προς ημάς): “Ώσπερ την μέλιτταν ορώμεν, εφ’ άπαντα μεν τα βλαστήματα καθιζάνουσαν, εφ’ έκαστον δε τα βέλτιστα λαμβάνουσαν, ούτω δει και τους παιδείας ορεγομένους μηδενός μεν απείρως έχει, πανταχόθεν δε τα χρήσιμα επιλέγειν”. Είναι αυτό που πολύ αργότερα θα πει ο Τζάιημς Έλλις: “Τα βιβλία είναι κυψέλες σκέψεων. Τα αποφθέγματα είναι το μέλι που με χίλιους τρόπους συλλέξαμε”. Άλλοι τα έχουν χαρακτηρίσει “μαργαριτάρια μέσα στην άμμο”, “χρυσό σε ορυχείο”, “σπέρματα καλού”, “σπάνια γραμματόσημα”, “μικρούς σπινθήρες αδάμαντος”, “μυρωμένα άνθη” κ.λπ.

Κατά τον Γουίπλ “οι σοφοί άνδρες της αρχαιότητας έστειλαν την περισσότερη σοφία και ηθική τους κάτω από τον χείμαρρο του χρόνου μέσα στο ελαφρύ πλοιάριο του αποφθέγματος και του επιγράμματος”. Και κατά τον Ντισραέλι “η σοφία των ατόμων και η πείρα των αιώνων διαφυλάσσεται μέσα στα διάφορα ρητά και αποφθέγματα”. Ο δε Βολταίρος υποστηρίζει: “Η πληθώρα των αληθειών και συγγραμμάτων κατάντησε τόση, ώστε πολύ σύντομα θα καταφύγουμε στα αποσπάσματα”.

Όσο περισσότερο περνούν οι αιώνες και τα χρόνια, όσο τα αξιόλογα βιβλία και κείμενα που θα ήταν σκόπιμο, ο καθένας μας, να μπορούσε να έχει διαβάσει, πολλαπλασιάζονται, αυξανόμενα με γεωμετρική πρόοδο, τόσο αυξάνεται και η αξία των γνωμικών και των αποφθεγμάτων και, ιδίως, των σχετικών συλλογών…

…Όχι απαραίτητα ως “θέσφατα” [“Αυτός έφα!”…]. Αλλά ως ώθηση για το δικό μας πνεύμα. Ούτως ή άλλως είναι δεδομένο [όσο κι αν συχνά δεν θέλουμε να το παραδεχθούμε ή δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε] ότι, συνήθως, οι καλύτερες ιδέες μας έρχονται από άλλους και, όσο νέες και πρωτότυπες κι αν τυχόν θεωρούνται, βασίζονται και πηγάζουν από άλλες, προγενέστερων… Ένα γνωμικό, ένα ρητό, ένα απόφθεγμα δεν είναι παρά “η κατάλληλη στιγμιαία ώθηση που κάνει τον τροχό της σκέψης να γυρίζει μόνος τους για μεγάλο διάστημα” (Ιάσων Ευαγγέλου). Και “αν για το κάθε γνωμικό βεις το αντι-γνωμικό του, τότε δεν θα’χεις την αναίρεση, αλλά την προϋπόθεση για τη συνθετική ολοκλήρωση της βασικής ιδέας” (Ιάσων Ευαγγέλου).

Δεν είναι πάντα εύκολα, δηλαδή “ευκολοχώνευτα”, τα διάφορα γνωμικά. Κι όσο για τις σχετικές συλλογές, δεν τις διαβάζεις, βέβαια, όπως όλα τα υπόλοιπα βιβλία. “Ουκ εν τω πολλώ το ευ”… Κατά την εύστοχη παρομοίωση του Levalloi “δεν καταπίνει κανείς, τη μία μετά την άλλη, ένα κουτί παστίλλιες. Τις αφήνει να διαλύονται, μία – μία, μέσα στο στόμα, τρεις –τέσσερεις κάθε φορά”. Δεν είναι ωφέλιμο κάτι άλλο. Διότι δεν είναι, καθώς είπαμε, σαν τα άλλα τα βιβλία, τα διηγήματα ή τα μυθιστορήματα, για παράδειγμα, που μπορείς να τα διαβάσεις “μονορούφι”… Δεν είναι, βλέπεις, ευκολόπιοτα, σαν κάποια κρασιά… Είναι, αντίθετα, σαν τα αποστάγματα, τα φίνα κι εξαιρετικά, που πρέπει να τα πίνεις σε μικρές ποσότητες, σαν το κονιάκ και τα λικέρ…

…Λοιπόν…

…Κερνάω λικεράκι ή κονιακάκι… στα “Βικιφθέγματα”!...

Υ.Γ. Στις συλλογές γνωμικών και αποφθεγμάτων είχα κάνει μια σύντομη αναφορά, παλαιότερα, στην ανάρτησή μου με τίτλο “Η αφροσύνη (;) των συλλογών και των συλλεκτών”, εδώ: http://seagullstefanos.blogspot.com/2008/11/blog-post_24.html